«از اوین با عشق»، دومین نمایشگاه کارهای دستی زندانیان سیاسی زن

فریده ریحانی – روزنامه نگار

۲۸ سپتامبر ۲۰۱۹ – ۰۶ مهر ۱۳۹۸

از معرق‌کاری‎هایی با پیام صلح و آزادی، تا عروسک‎های دست‌ساز زنان زندانی، از شال گردن تا کیف‎های بافته شده‌ای که در رج به رج آن انگار، تمام رنج و مقاومت زنان زندانی باهم آمیخته شده‏اند. عروسک‏های ساخته شده برای کودکانِ خارج از زندان، شعرهای آزادی‏خواهانه روی تکه‏های چوب و دست‏نوشته‎هایی که قرار است راهی باشند برای اینکه زندانی را به عزیزانش در خارج از زندان پیوند دهد.

از رادیوی یونولیتی که نازنین دیهیمی آن را در دوران حضورش در بند سیاسی زنان درست کرده تا بتواند همراه با زندانیان دیگر، تئاتر “دوشیزه و مرگ” را در زندان اجرا کند تا رومیزی‏های رنگارنگی که زندانیان تمام عصرهای بلند و کشدار زندان را به طراحی و درست کردن آن گذرانده‎اند، بخشی از آثاری هستند که این روزها در سالنی در شهر نورنبرگ در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته‏اند.

این نمایشگاه که به ابتکار منصوره شجاعی، کنشگر حقوق زنان برای اولین‌بار در نهم مارس ۲۰۱۸ در شهر لاهه هلند برگزار شد، بخشی از پروژه تحقیقاتی تاریخ شفاهی جنبش زنان است که در قالب “موزه جنبش زنان” به موضوع‌هایی مانند زندگینامه‌ها، رویدادها، نهادها و تولیدات زنان ایران درحوزه‌های هنری، ادبی و اجتماعی می‌پردازد. گستره تاریخی این تحقیق از اواخر دوران قاجار و ظهور اولین بارقه‌های آزادیخواهی از سوی طاهره قره‌العین آغاز می‌شود، به جنبش مشروطه به عنوان نقطه عطف جنبش زنان می‌نگرد و از زمان پهلوی، انقلاب اسلامی و تا به اکنون جنبش زنان را در برمی‌گیرد.

به گفته منصوره شجاعی ایده شکل‎گیری موزه جنبش زنان برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۶ شکل گرفت، وقتی شیرین عبادی پس از بازدید از موزه زنان شهر مورانو ایتالیا، این ایده را با جمعی از کنشگران زنان در ایران در میان گذاشت اما به خاطر فضای امنیتی پس از انتخابات ۸۸ با اینکه مقدمات آن در ایران آماده شده بود درخارج از کشور پی گیری شد.

او علت انتخاب این محدوده زمانی را ده‌سالگی طرح اولیه موزه جنبش زنان ایران می‎داند. ده‌سالی که به زعم او سختی‌ها و مشکلات آن موجب شد که موسسان و حامیان این طرح هریک به گوشه‌ای از جغرافیای سیال جنبش زنان پرتاب شوند. برخی در ایران بمانند و برخی راه ترک وطن را در پیش بگیرند.

در مراسم افتتاح این نمایشگاه در شهر لاهه هلند نسرین ستوده، وکیل حقوق بشر و زندانی سیاسی در پیامی ویدیویی از ایران درباره کار دستی‌ای که برای این نمایشگاه فرستاده توضیح داد و پیام نرگس محمدی که از داخل زندان ارسال شده بود برای حاضران پخش شد. همچنین شیرین عبادی، در این مراسم شال گردنی را که نرگس محمدی در زندان بافته و برایش ارسال شده بود را به موزه زنان تقدیم کرد.

منصوره شجاعی می‌گوید: “این نمایشگاه به نوعی روایت‌گر بخشی از مبارزات زنان در ایران است. چیزی که همیشه در ایران مغفول مانده، چه در جنبش مشروطه و چه در انقلاب ۵۷ و دهه ۶۰، تاریخ نگاری و مستندسازی تلاش‎ها و مبارزاتی است که زنان در کنار مردان انجام داده‌اند. اما روایت‌های زنانه از این مبارزات به ندرت منتشر شده‌اند. به ندرت حضور زنان در جنبش‌های اعتراضی ایران دیده و مستند شده است. این نمایشگاه قرار است با نمایش دست‌سازه‌های زندانیان سیاسی زن، روایت‏گر تاریخ ده ساله‌ای باشد که زنان در شکل‌گیری آن نقش پررنگی داشته‌اند. زندان رفته، حکم‏های سنگین دریافت کرده، اما هرگز پاپس نکشیدند.”
در روز افتتاح این نمایشگاه در شهر نورنبرگ، پرستو فروهر که خود نیز از ابتدا در شکل‌گیری این نمایشگاه نقش داشت، حضور داشت. پرستو فروهر پیش‎تر درباره این نمایشگاه گفته بود: “زندان اوین نه تنها به تاریخ ستم در سرزمین ما، که به تاریخ مبارزه ما برای آزادی و عدالت تعلق دارد. اشیایی که در این نمایشگاه می‌بینید نمونه‌هایی هستند از انبوه یادگارهای زندانیان سیاسی ایران و پیام‌آور عشق و شور زندگی، تا زندان را انکار کنند و میان زندانی در آن سوی دیوار با بستگان و همراهان‌ش در این سوی دیوار، پلی از ارتباط انسانی بسازد.” به تعبیر پرستو فروهر “این اشیا همچون پیکی شده‌اند که جان گرفته‌اند تا بارقه‏های مقاومت انسانی زنان زندانی را به بیننده نشان دهند.”

در مراسم افتتاحیه همچنین برترون یتنر هارتمن، رئیس موزه زنان در شهر فوخت، هدویگ شاتن، مسئول امور زنان شهر نورنبرگ و دیتر کارگ، مسئول بخش ایران عفو بین الملل در آلمان نیز حضور داشتند.

ادبیات و زندان

در بخش دوم این نمایشگاه که با عنوان “ادبیات و زندان” در روز ۲۱ سپتامبر برگزار شد. منصوره شجاعی به خواندن داستان کوتاهی از روزی که با وثیقه آزاد شد پرداخت. او در این نوشته توصیف کرد که چطور در بندهای امنیتی مانند بند ۲۰۹، زندانیان از داشتن هرگونه وسایلی مانند خودکار، کاغذ، عینک و حتی لباس زیر محروم هستند. او نوشت که در لحظه آزاد شدنش از بند ۲۰۹، نگهبان او را به توالت بند برده و با برهنه کردنش، تمام دست‏نوشته‏هایی را که با خودکاری که مخفیانه به سلول برده بود، برای پسرش نوشته و دست‏بندهایی که با نخ‏های پتوی زندان درست کرده بود، را از او گرفته است. بنابراین هرگز نتوانسته نشانی از دوران زندان با خود بیرون بیاورد.

در قسمت بعدی این برنامه شیوا نظرآهاری، کنش‏گر حقوق زنان صحبت کرد. او در بخشی از سخنانش با اشاره به اینکه ساختن این آثار برای زندانیان از یک سو تنها راهی است که می‎توانند با عزیزانشان در خارج از زندان ارتباط برقرار کنند و به آنها نشان دهند که در لحظه لحظه زندگی‌شان در زندان به یاد آنان هستند، گفت: “وقتی تازه وارد زندان می‌شوید، زندانیانی هستند که سال‎هاست با اتهامات مختلف در زندان مانده‏اند، آنان تجربیات خود را به زندانیان تازه وارد منتقل می‌کنند. زندانیانی که بسیاری از علاقمندی‏ها و عادات عزیزانشان را فراموش کرده‌اند. آنها دیگر یادشان نمی‌آید که خوراکی یا رنگ مورد علاقه فرزندانشان چیست. زندانیانی که از زندگی روزمره خانواده‌هایشان جدا شده و از فراموش شدن هراس دارند.”

او ادامه داد که خیلی مهم است که وقتی به این آثار نگاه می‌کنیم نه فقط به مقاومت پشت آنان، بلکه به تمام رنج‌ها، ترس‌ها و نگرانی‌های زندانیان هم توجه کنیم. از انگشت‎های بریده‎شده در کارگاه چوب تا دستان سوخته با هویه، و شوق و دلتنگی‌ای که با رج به رج شال گردن‎های بافته شده بالا می‌آمد تا گرمایی باشد بر گردن عزیزانمان در خارج از زندان.

این نمایشگاه که از روز پانزدهم سپتامبر آغاز شده است، تا ۲۸ سپتامبر در شهر نورنبرگ برقرار است. این نمایشگاه قرار است پس از این در شهرهای مختلف اروپا در معرض دید علاقمندان قرار بگیرد.

منبع: بی بی سی فارسی